W tym roku Muzeum Ziemi Sochaczewskie i Pola Bitwy nad Bzurą obchodzi pięćdziesięciolecie swojego istnienia. W ciągu tego okresu z niewielkiej Izby Pamięci przekształciło się w jedną z najważniejszych placówek historycznych w Polsce. To także jedyne w kraju muzeum poświęcone Bitwie na Bzurą.
Początki muzeum sięgają wczesnych lat 70. XX w., kiedy, powstało ono z inicjatywy członków Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Sochaczewskiej. Równocześnie członek stowarzyszenia, oraz późniejszy dyrektor placówki, Maciej Wojewoda w oparciu o relacje świadków i weteranów Bitwy nad Bzurą rozpoczął poszukiwania terenowe reliktów z czasów wojny.
Otwarcie pierwszej wystawy nastąpiło 9 czerwca 1973 roku. Organizatorami tej pierwszej ekspozycji byli członkowie stowarzyszenia – Maciej Wojewoda, Wojciech Małkuszewski i Wojciech Raczek. W tamtym okresie jeszcze nie było mowy o muzeum. Zgromadzone zabytki zaprezentowano w gabinecie przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Janusza Kobli. Już wówczas ich dobór odpowiadał założeniom późniejszego muzeum – znalazły się tam przedmioty pradziejowe z wykopalisk archeologicznych przeprowadzanych na terenie powiatu, zabytki dotyczące dziejów miasta oraz pamiątki z Bitwy nad Bzurą.
Wystawa miała charakter czasowy, ale wobec dużego zainteresowania, wynajęte na okres czterech miesięcy pomieszczenie użytkowano jeszcze przez okres kolejnych czterech.
Ze względu jednak na zupełnie inne jego przeznaczenie, przeniesiono zbiór do „Dworu Czerwonkowskiego”, świeżo wyremontowanej wówczas dawnej siedziby rodziny Garbolewskich.
Wystawę udostępniono w dwóch salach – archeologicznej i historycznej, tworząc Izbę Muzealną Miasta Sochaczew. Już wówczas eksponaty pochodzące z okresu II Wojny Światowej stanowiły ilościowo dominującą część ekspozycji. Ich przyrost był zresztą najbardziej dynamiczny w latach 70. i 80., do czego przyczyniło się kilka czynników: znikoma aktywność tzw. detektorystów, stosunkowo duża liczba zachowanych w okolicy pamiątek i militariów, przechowywanych często nieświadomie przez lokalną ludność, oraz chęć partycypacji w tworzeniu muzeum – zwłaszcza wśród młodzieży. Ówczesny dyrektor – Maciej Wojewoda rozpoczął badania terenowe na dość szeroką skalę, w oparciu o wywiady i prace archeologiczne.
W roku 1975 za zgodą Mazowieckiego Towarzystwa Kultury i Urzędu Miejskiego przekształcono Izbę Muzealną w Muzeum Ziemi Sochaczewskiej. Kierownictwo nowo powstałej placówki objęli Maciej Wojewoda oraz Wojciech Małkuszewski, dzieląc się jednym, powstałym w tym celu, etatem. Doszło wtedy również do kolejnej zmiany lokalizacji muzeum. Dedykowano na ten cel budynek dawnego, zabytkowego ratusza, zwiększyła się w ten sposób liczba pomieszczeń – 4 sale wystawowe, pracownia konserwatorska, oraz magazyn. W roku 1977 zmienił się status muzeum – zostało ono muzeum państwowym.
Budynek ratusza był w założeniu stałą siedzibą muzeum, co skutkowało potrzebą stworzenia starannego scenariusza wystawy stałej. Została ona zatytułowana „Między wrześniem a majem” i prócz pamiątek po wrześniu 1939 roku zawierała również dokumenty z pierwszych dni wyzwolenia Sochaczewa, powstania i utrwalania władzy ludowej.
W roku 1981 podjęto decyzję o remoncie generalnym budynku ratusza, który rozpoczął się w roku 1984. W tym czasie zaistniała konieczność kolejnego przeniesienia zbiorów do nowej lokalizacji. Siedzibą muzeum stał się Zakładowy Dom Kultury w Boryszewie. Prace podjęte w tym czasie w gmachu dawnego ratusza miały na celu m.in. ostateczne dostosowanie budynku do potrzeb muzealnych. W 1984 muzeum zmieniło także nazwę – dekretem nr 3, wydanym przez naczelnika miasta przyjęło nazwę Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą. Zmiana siedziby wiązała się z otwarciem nowej ekspozycji stałej „Krew, Kurz i Pamięć”.
Prace remontowe zakończono w roku 1989, w kwietniu 1990 otworzono w dedykowanym dla muzeum gmachu nową wystawę – „Katyń Oskarża”, we wrześniu przywrócono najważniejszą część wystawy wojennej pod nazwą „Pole Bitwy 1939 – 1945” skupiającą się na ukazaniu pełnego spektrum okresu II wojny światowej – od pamiątek pochodzących z Bitwy nad Bzurą, pozostałych po działalności konspiracyjnej w okolicach Sochaczewa, głównie Obwodu AK „Skowronek”, oraz Zgrupowania AK „Kampinos”, po pamiątki po skoczkach spadochronowych, „cichociemnych” oraz po uczestnikach walk na frontach poza granicami okupowanej Polski.
Rozbudowa muzeum umożliwiła równie częstsze organizowanie wystaw czasowych, muzeum realizowało kilka takich projektów rocznie.
Działalność sochaczewskiej placówki nie ograniczała się do funkcji wystawienniczych. Jedną z jej istotnych aktywności jest opieka nad miejscami pamięci i cmentarzami wojskowymi. Od roku 1982 muzeum rozpoczęło uzupełnianie list poległych wraz z miejscami ich pierwotnego pochówku. Muzeum rozpoczęło również prowadzanie kwerend zarówno dla osób prywatnych, poszukujących po latach swoich bliskich, jak i organizacji zajmujących się poszukiwaniami.
W 1998 roku powstał według pomysłu Macieja Wojewody projekt utworzenia „Traktu Pamięci Bohaterów Bitwy nad Bzurą 1993 r. Zakładał upamiętnienie ważnych wydarzeń związanych z dowódcami kierującymi walką i heroizmem poległych żołnierzy. Jego inauguracja nastąpiła we wrześniu 2012 roku – na terenie powiatu ustawiono wtedy tablice informacyjne, przeważnie przy cmentarzach wojennych, oraz w upamiętnionych miejscach bitew, lub męczeństwa. Obecnie Trakt liczy 12 punktów, rozmieszczonych na długości ok. 25 km., co umożliwia jego naniesienie na trasę przejezdną dla cyklisty – takie połączenie funkcji edukacyjnej z rekreacyjną było zresztą założeniem jego twórców.
16 sierpnia 2013 roku rozpoczęto kolejny remont muzeum. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeznaczyło na ten cel 70 tys. zł1. Głównym założeniem, było uchronienie zabytkowego budynku przez postępująca degradacją. Czynnikiem szczególnie destrukcyjnym, była od początku jego lokalizacja – wzniesiono go na bardzo podmokłym podłożu, panująca wewnątrz wilgoć, niekorzystnie oddziaływała na przechowywane zbiory. Aby temu zapobiec, konieczny był po osuszeniu budynku montaż opaski drenażowej. Odświeżeniu poddano również elewacje i wymieniono część okien. Modernizacja zakładała również ingerencję w wystawy – wymianę oświetlenia na nie oddające ciepła, kierunkowe reflektory LED, nowe ekspozytory, zmianę aranżacji dioram, zamówienie manekinów, celem prezentacji umundurowania, oraz gablot z własnym oświetleniem. Kolejny etap, polegający na termomodernizacji budynku ukończono w 2018 roku – usunięto starą instalację centralnego ogrzewania, kotłownię węglową, doprowadzono nitkę gazociągu, zamontowano pompy ciepła i kotły gazowe oraz przyłączono te urządzenia do instalacji C.O.
Radosław Jarosiński
Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą
Bądź pierwszy, który skomentuje ten wpis