Choć rośnie na wielu terenach leśnych i w Puszczy Kampinoskiej przez cały rok, to głównie od listopada do lutego można go dopiero zauważyć, gdyż właśnie wtedy przykuwa wzrok jaskrawym żółtym lub pomarańczowo-żółtym kolorem. To trzęsak – grzyb z gatunku saprotrofów, czyli grzybów pasożytów porastających drzewa i przeważnie opadłe gałęzie. Dzięki charakterystycznemu wyglądowi w niektórych krajach trzęsak zwany jest też żółtym mózgiem, złotą galaretką czy masłem czarownic.
Trzęsaki (tremella) to grupa kilku gatunków grzybów. Niektóre z nich, jak listkowaty, są jadalne. Trzęsak jest bardzo pospolitym grzybem, powodującym białą zgniliznę drewna. Spotyka się go przede wszystkim na martwych drzewach – buku, klonie, brzozie, czeremsze, ale też iglastych – na przykład na sośnie. Są też trzęsaki mózgowate, które pasożytują na innych grzybach. Owocniki tych grzybów pojawiają się przez cały rok, najczęściej w okresach wilgotnych, na jesieni, w zimie i wiosną. I co może wydać się zaskakujące, trzęsaki są nieszkodliwe i można je jeść, choć w wielu atlasach grzybów uznawane są za niejadalne. Może dlatego, że nie odznaczają się żadnym smakiem, a poza tym ich galaretowata konsystencja nieco odstrasza. Grzyb ten ma słaby zapach, trochę jakby owocowy.
Owocnik trzęsaka pomarańczowo-żółtego ma konsystencję galaretowatą, żelatynową. Młody jest jędrny, choć raczej łykowaty, a stary traci formę i nieco się rozpływa. Grzyb ten jest złożony z listkowatych, pofałdowanych i lekko przeźroczystych płatów. Pojedynczy ma kilka cm średnicy. Początkowo jego kolor jest jaskrawożółty, pomarańczowożółty, z wiekiem blednie.
O właściwościach leczniczych trzęsaków pisano już w 1940 roku. W medycynie ludowej używano owocników tego grzyba jako okłady na rany, na zapalenie oczu i paraliż. W wielu krajach obecnie trzęsaki stosowane są w gastronomii, kosmetyce i medycynie.
W Polsce najczęściej występuje trzęsak pomarańczowo-żółty (tremella mesenterica). Rzadziej morszczynowaty (tremella fuciformis), zwany też śnieżnym grzybem, srebrnym uchem, białą żelką, który rośnie na powalonych drzewach i przypomina wyglądem rafę koralową. Ma galaretowatą, białą strukturę. Ten gatunek tremelli ma łagodny smak i aromat, co bywa wykorzystywana jako składnik deserów, sałatek i zup.
Tremella popularna jest zwłaszcza w tradycyjnej medycynie chińskiej, gdzie wykorzystywany jest dla poprawy estetyki skóry, wzmocnienia odporności i ogólnego wsparcia zdrowia. Od wieków rodziny królewskie i bogacze stosowali trzęsaki ze względu na właściwości nawadniające i chroniące skórę przed oznakami starzenia. W jednym ze współczesnych badań odkryto, że lepiej on nawadnia, wygładza zmarszczki i poprawia elastyczność oraz ogólną kondycję skóry. Pomaga zregenerować i odżywić skórę narażoną na promienie słoneczne, mikrouszkodzenia lub zanieczyszczenia środowiskowe. Ekstrakty tremelli, czyli trzęsaka, wykorzystywane są w kosmetologii jako przeciwutleniacz i stabilizator emulsji, gdyż lepiej i skuteczniej wiążą wodę niż kwas haliuronowy i gliceryna.
Tremella ma też wpływ na zdrowie, gdyż dostarcza do mózgu związki, które mogą ochronić komórki nerwowe przed uszkodzeniami i chorobami. Są to beta-glukany, których trzęsaki mają bardzo wiele. Ponadto mogą też powodować wzrost nowej tkanki nerwowej. Badania medyczne wykazały, że wspomagają pamięć, zmniejszają poziom toksyczność wywołaną w mózgu przez białko powiązane z chorobą Alzheimera. Poprawiają one pamięć utraconą w wyniku amnezji. Wspomagają też system odpornościowy i chronią komórki ciała przed stresem oksydacyjnym.
Tremella posiada ponadto właściwości antynowotworowe. W badaniu przeprowadzonym na komórkach raka płuc wykazano, że przyspiesza ona proces samodestrukcji chorych komórek. Jak też obniża poziom cholesterolu, co skutkuje regulacją cukru w krwi i wzmocnieniem serca, pomaga w przyswajaniu wapnia, gdyż jest źródłem pełnowartościowej formy witaminy D. W badaniach z 2018 roku zauważono, że trzęsak jest w stanie znacząco zahamować rozprzestrzenianie się silnego stanu zapalnego przy chorobach układu sercowo-krążeniowego, problemach z prawidłową wagą ciała, a nawet przy wahaniu nastrojów lub depresji. Ogólnie rzecz ujmując, grzyb Tremella może stanowić coś w rodzaju prebiotyku wspierającego funkcje metaboliczne.
Zdecydowanie jednak nie uda się wyprodukować samemu, metodą gospodarczą, suplementu z tych grzybów. Można stosować gotowe produkty, które są powszechnie dostępne. Samemu jednak wzorem przodków można z trzęsaków robić okłady lub zastosować je do potraw. Na pewno ten grzyb nikomu nie zaszkodzi przy zastosowaniu do deseru lub zupy. A jest ich w mazowieckich lasach całe zatrzęsienie. Oczywiście należy pamiętać, że w Kampinoskim Parku Narodowym, gdzie sporo tych grzybów, nie można ich zbierać, gdyż jest zakaz. Są jednak inne lasy, gdzie trzęsaków nie brakuje.
Bogumiła Nowak
Bądź pierwszy, który skomentuje ten wpis